Cây tiêu


KỸ THUẬT CANH TÁC CÂY HỒ TIÊU

Nhằm hướng đến việc phát triển bền vững ngành sản xuất hồ tiêu, Syngenta đã cùng các nhà khoa học Việt Nam cố gắng tìm ra các giải pháp khả thi giúp người nông dân trồng tiêu giảm thiểu rủi ro và ổn định thu nhập trong bối cảnh dịch hại phát triển mạnh, môi trường không thuận lợi… TÌNH HÌNH SẢN XUẤT CÂY HỒ TIÊU TẠI VIỆT NAM  
  • Cây hồ tiêu (Piper nigrum).
    • Thuộc Họ Hồ tiêu – Piperaceae
    • Thuộc Bộ Hồ tiêu - Piperales
  • Các vùng trồng hồ tiêu tại Việt Nam:
  • Nguồn gốc: Ở Việt Nam, đến thế kỷ XVII mới được đưa vào trồng (Chevalier, 1925). Đến cuối thế kỷ XIX, hồ tiêu được trồng với diện tích tương đối khá ở Phú Quốc, Hòn Chồng và Hà Tiên (Kiên Giang), chủ yếu do người Hoa gốc ở đảo Hải Nam di cư, lập nghiệp tại đây. Đầu thế kỷ XX, cây tiêu theo chân các chủ đồn điền người Pháp phát triển lên Bình Phước, Bà Rịa-Vũng Tàu, Quảng Trị và Quảng Nam; cây tiêu chỉ mới được phát triển nhiều ở Đồng Nai, Tây Nguyên sau năm 1975.
  • Năng suất bình quân của các giống tiêu: 2,35-3,80 tấn/ha
  • Diện tích trồng hồ tiêu : 52.171 ha/năm (năm 2011)
  • Sản lượng hồ tiêu gần như không thay đổi từ năm 2006-2011: 105.000 T/năm

(*) Số liệu Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2011

Hình: Bản đồ phân bố các vùng trồng hồ tiêu tại Việt Nam

ĐẶC TÍNH THỰC VẬT CÂY TIÊU  

  1. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI

a/ Rễ: có 3 loại.

  • Rễ cái: ăn sâu đến 2 m để hút nước.
  • Rễ phụ: mọc thành từng chùm ở độ sâu từ lớp đất mặt đến 40 cm, có nhiệm vụ hút nước và dưỡng chất nuôi cây, chịu úng kém.
  • Rễ bám (rễ thằn lằn): mọc ra từ đốt thân ở trên không giúp cây bám vào trụ là chính.

Hình 1: Hệ thống rễ của cây tiêu con trong vườn ươm

Hình: Hệ thống rễ của cây tiêu con trong vườn ươm


b/ Thân: Thân leo, có thể cao đến 10 m.

c/ Cành: Có 3 loại cành.

  • Cành lươn: mọc ra từ các mầm nách gần sát gốc, lóng dài, cần được cắt bỏ.
  • Cành vượt: mọc song song với thân chính, sinh trưởng mạnh. Tiêu còn nhỏ cần bấm ngọn để phát sinh nhiều cành vượt để tạo thành bộ khung chính của cây tiêu. Những năm sau cần bấm bỏ bởi vì chúng sẽ tiêu hao nhiều dưỡng chất. Có thể dùng làm giống.
  • Cành ác (cành quả, cành ngang): mọc ngang, mang trái. Không dùng làm giống.

d/ Hoa: loại hoa tự hình gié, dài từ 7-12 cm, 20-60 hoa xếp thành hình xoắn ốc. Hoa thụ phấn nhờ vào ẩm độ cao của môi trường.

e/ Trái: dạng hình cầu, đường kính 4-8 mm. Trái non có màu xanh và chuyển sang đỏ lúc chín. Từ khi ra hoa đến khi chín 7-10 tháng.

Hình 1: (A) Cành tiêu mang trái non; (B) Trái tiêu chín.

Hình: (A) Cành tiêu mang trái non; (B) Trái tiêu chín.


  1. YÊU CẦU ĐẤT ĐAI – KHÍ HẬU 

a/ Đất đai: 

Cây tiêu có thể mọc trên nhiều loại đất khác nhau, nhưng để sinh trưởng phát triển tốt và lâu dài, đất trồng tiêu cần phải đảm bảo : 

  • Đất dễ thoát nước, không bị úng, ngập. 
  • Tầng đất phải sâu, tốt nhất là 1 m trở lên. 
  • Mạch nước ngầm phải sâu, ít nhất là 70 cm. 
  • Đất có thành phần cơ giới nhẹ đến trung bình, tơi xốp, giàu mùn, không chua.

b/ Khí hậu:

  • Cây tiêu nguyên chủng mọc dưới tán cây rừng.
  • Nhiệt độ thích hợp 22-280C, sinh trưởng bình thường từ 18-350 
  • Lượng mưa hằng năm từ 1.250-2.500 mm/năm trở lên, tốt nhất được phân bố đều trong năm do hệ thống rễ ăn cạn, không chịu nổi với điều kiện khô hạn kéo dài. Cần có 1 khoảng thời gian khô hạn ngắn để phân hóa mầm hoa (20-30 ngày).
  • Ánh sáng: ưa ánh sáng tán xạ, do đó trong thời kỳ đầu, nhất là lúc mới trồng cần che bóng cẩn thận. Giai đoạn ra hoa nuôi quả cây cần nhiều ánh sánh hơn, có thể che bóng ít hoặc không che do cây trưởng thành có khả năng tự che bóng cho nhau. 
  • Gió: cây tiêu chịu gió yếu nên cần có hàng cây chắn gió.

Hình 3: Cây tiêu có thể mọc trên nhiều loại đất khác nhau.

Hình: Cây tiêu có thể mọc trên nhiều loại đất khác nhau.


KỸ THUẬT CANH TÁC CÂY TIÊU  

  1. GIỐNG – NHÂN GIỐNG 

a/ Giống tiêu: có nhiều giống tiêu như tiêu Sẻ Đất Đỏ của vùng miền Đông Nam Bộ, tiêu Di Linh, tiêu Phú Quốc, tiêu Vĩnh Linh, tiêu Campuchia, tiêu Ấn Độ,… Hiện nay, giống tiêu lá to Vĩnh Linh (Lada belangtoeng) và tiêu Ấn Độ đang được khuyến cáo trồng do sự sinh trưởng mạnh, chống chịu bệnh chết nhanh khá, năng suất cao. 

b/ Chọn giống: chọn những bụi tiêu không bị sâu bệnh, sinh trưởng khỏe mạnh, dưới 18 tháng tuổi để làm giống.

Hình 1: (A) Tiêu giống được ươm trong vườn; (B) Giống tiêu Vĩnh Linh được ươm tại vườn ươm.

Hình: (A) Tiêu giống được ươm trong vườn; (B) Giống tiêu Vĩnh Linh được ươm tại vườn ươm.


c/ Nhân giống: Chủ yếu là giâm hom, lấy từ thân chính, cành vượt hoặc dây lươn. Hom lấy ở dây lươn chậm ra hoa. Cắt mỗi hom từ 4-5 đốt (khi thiếu thì cắt từ 2-3 đốt). Loại 4-5 đốt có thể đem trồng thẳng (không ươm). Nếu trồng nhiều cần giâm hom nhằm đảm bảo tỷ lệ sống cao và tạo độ đồng đều cho vườn tiêu sau này. Hom giống sau khi cắt xong, loại bỏ bớt cành lá để hạn chế sự mất nước, nhúng phần gốc hom vào dung dịch kích thích ra rễ (có bán trên thị trường) và dung dịch thuốc Metalaxyl 30/00, sau đó đem giâm ngay. Có thể giâm trong bể giâm chứa mùn cưa, trấu hay giâm vào luống, sau khi ra rễ mới chuyển vào túi bầu. Túi bầu bằng nylon, có kích thước 15x25 cm, đã đục lổ, chứa 1,5 kg đất mặt + 0,5 kg phân chuồng hoai + 5 g Super lân. Chọc lổ, đặt hom, 2 mắt nằm trong đất ấn chặt lại. Làm giàn che nắng và gió, tưới nước chăm sóc. Sau mỗi tháng dở bớt dàn che, cuối cùng để cho 60-70% ánh sáng lọt qua. Khi nhánh tiêu mọc dài 40-50 cm, có 5-7 lá thật thì đem trồng.

Hình 2: (A) Một đốt cành tiêu giâm sau 15 ngày; (B) Giá thể để giâm cành, các lổ hổng trên giá thể là đã rút cây tốt khỏe đem vào bầu; (C) Cây con giâm từ cành đã được đem vào bầu ươm; (D)	Bầu cây con đạt chuẩn.

Hình: (A) Một đốt cành tiêu giâm sau 15 ngày; (B) Giá thể để giâm cành, các lổ hổng trên giá thể là đã rút cây tốt khỏe đem vào bầu; (C) Cây con giâm từ cành đã được đem vào bầu ươm; (D)Bầu cây con đạt chuẩn.


  1. NỌC TIÊU 

Tiêu có thể leo lên nọc cây sống hoặc nọc chết. 

  • Nọc cây sống: Có thể sử dụng cây đa niên. Tuy nhiên, cần chọn những loại cây lớn nhanh, rễ ăn sâu vào lòng đất, ít rễ ngang, ít tàn lá, dễ nhân giống, không thay vỏ như cây vong nem, lồng mức, cây anh đào giả, cây keo đậu… 

Khoảng cách trồng từ 2,5x3 m, bố trí theo hướng Đông-Tây và rong tỉa cành trong mùa mưa.

  • Nọc chết: nọc cây gỗ, có đường kính từ 8 cm trở lên, cao 3-5 m. Hiện nay, vì cạn kiệt, người ta đúc nọc bằng bê tông cốt thép và dùng gạch để xây nọc. Do đó, giá thành lớn nên có thể chia làm 2 giai đoạn để đầu tư: ban đầu nên đúc nọc bê tông hoặc nọc gạch ở độ cao 1,5-2 m, sau đó, tiếp tục xây thêm cho đến độ cao 3,5-5 m tuỳ khả năng. 

Khoảng cách trồng có thể là 2x2m; 2x2,5m; 2,5x2,5m. Nọc gạch có đường kính trên 0,8m, có thể trồng với khoảng cách 2,5x3m đến 3x3m. 

Có thể trồng xen 1 hàng nọc sống 1 hàng nọc chết để giảm bớt chi phí và điều hòa ánh sáng.

Hình 3: (A) Nọc sống; (B) Nọc chết (Pê-tông).

Hình: (A) Nọc sống; (B) Nọc chết (Pê-tông).


  1. TRỒNG TIÊU 

Trước khi trồng từ 2-3 tuần, cần đào rãnh quanh nọc tiêu, cách mép nọc tiêu từ 10-15cm, sâu 40-50cm, rộng 40-50cm rồi bón lót phân chuồng hoai (càng nhiều càng tốt) + 0,5 kg vôi + 0,5 kg Super lân trộn đều với đất mặt. 

Khi trồng, đặt bầu tiêu cách nọc từ 15-20 cm, nghiêng 1 góc 45-600 hướng ngọn tiêu về gốc nọc, nọc cây sống thì trồng xa hơn một chút. Nén chặt đất xung quanh bầu tiêu (hom tiêu) rồi che chắn cẩn thận, tránh gió lùa và ánh sáng chiếu trực tiếp vào làm cháy lá, cháy dây. Nọc có đường kính nhỏ (< 20 cm) có thể trồng 3-4 hom. Nọc xây gạch, cứ 30 cm trồng 1 hom. 

Thời vụ trồng tốt nhất là vào đầu mùa mưa, cây tiêu kịp lớn để chống chịu được hạn vào đầu mùa khô.

Hình 4: Giống tiêu Vĩnh Linh mới trồng.

Hình: Giống tiêu Vĩnh Linh mới trồng.


  1. CHE BÓNG –TRỒNG DẶM – LÀM CỎ

a/ Che bóng cho tiêu non: khi tiêu mới trồng cần dùng cỏ, rác, lá dừa,… che tủ tránh nắng và gió làm tiêu mất nước và bị cháy nắng. Có thể che bằng tấm liếp hoặc dàn che.

b/ Trồng dặm: sau trồng 3 tuần, cần kiểm tra loại bỏ những hom chết và trồng dặm kịp thời để cây kịp sinh trưởng đồng đều với những cây trồng trước.

c/ Làm cỏ xới xáo: làm cỏ sạch quanh gốc và giữa các hàng tiêu. Không xới xáo trong gốc tiêu, xới cách gốc 50-60 cm. Mùa mưa cần tránh xới xáo vì dễ làm tổn thương bộ rễ giúp mầm bệnh xâm nhập vào làm chết tiêu.

Hình 5: (A) Che mát cho vườn tiêu; (B) Làm cỏ và trồng dặm cho vườn tiêu.

Hình: (A) Che mát cho vườn tiêu; (B) Làm cỏ và trồng dặm cho vườn tiêu.


  1. XÉN TỈA TẠO HÌNH – TỦ GỐC GIỮ ẨM

a/ Xén tỉa tạo hình:

  • Sau khi tiêu lên cao, cần dùng dây mềm (dây nhựa, nylon) buộc vào cây nọc. Tránh dùng các loại dây chuối, dây rừng,… vì các dây này dễ bị mục làm cho phần thân tiêu nơi buộc dây dễ bị mầm bệnh tấn công.
  • Tiêu leo lên cao 60-80 cm mà vẫn chưa phát sinh cành ngang thì tiến hành bấm ngọn hoặc đôn dây.
  • Sử dụng cành vượt các cấp làm bộ khung thân chính đều đặn quanh nọc.
  • Trong các năm 1-2 có thể có một số cành ác ra hoa cần xén bỏ để tập trung dinh dưỡng cho bộ khung chính sinh trưởng mạnh.

b/ Tủ gốc giữ ẩm:

Trong mùa nắng, cần tủ gố c bằng các loại rơm rạ, cỏ khô,… Đề phòng mối và cháy dây. Tủ cách gốc 10-20 cm.

Hình 6: (A) Buộc dây vào nọc tiêu; (B) Tủ gốc bằng rơm để giữ ẩm.

Hình: (A) Buộc dây vào nọc tiêu; (B) Tủ gốc bằng rơm để giữ ẩm.


  1. TƯỚI TIÊU NƯỚC VÀ XÉN TỈA NỌC SỐNG

a/ Tưới nước và chống úng cho tiêu:

  • Trong mùa nắng cần tưới nước thường xuyên (không thừa nước), kết hợp với các biện pháp che chắn, tủ gốc giữ ẩm cho tiêu. Trong thời kỳ kinh doanh, đặc biệt sau thu hoạch, chỉ tưới cho tiêu khi thấy thật cần thiết, đủ cho cây sống, chịu đựng được mùa khô hạn để bước vào mùa mưa. Nếu tưới nước quá nhiều, cây sẽ tiếp tục sinh trưởng phát triển, các chùm quả phát sinh rải rác, tỷ lệ thụ phấn thấp làm giảm sản lượng và gây trở ngại cho việc chăm sóc, thu hoạch.
  • Cần đánh rãnh nước giữa 2 hàng tiêu trong mùa mưa để chống úng.

b/ Xén tỉa cây nọc sống:

  • Cần xén tỉa cây nọc sống 2-3 lần trong mùa mưa để cây tiêu có đủ ánh sáng.
  • Trong mùa khô không nên xén tỉa, kết hợp với biện pháp tủ gốc tích cực có thể tiết kiệm được lượng nước tưới.

Hình 7: (A) Đánh rảnh, thoát nước đầu mùa mưa; (B) Tỉa tán cây nọc sống tạo thông thoáng.

Hình: (A) Đánh rảnh, thoát nước đầu mùa mưa; (B) Tỉa tán cây nọc sống tạo thông thoáng.


  1. BÓN PHÂN

Nhu cầu dinh dưỡng cho cây tiêu:

Nhu cầu dinh dưỡng của cây tiêu khá cao, từ năm thứ 3 sau trồng, cây cần nhiều nhất là đạm, sau đó đến kali rồi mới đến lân, vôi, ma-nhê và các chất khoáng khác.

Từ 1 năm đến 3 năm bón phân như sau:

Bón phân cho tiêuCách bón:

  • Lót (đầu mùa mưa): toàn bộ phân chuồng + vôi + 1/3 (Đạm Phú Mỹ + Lân + Kali Phú Mỹ).
  • Giữa mùa mưa: 1/3 (Đạm Phú Mỹ + Lân + Kali Phú Mỹ).
  • Cuối mùa mưa: 1/3 (Đạm Phú Mỹ + Lân + Kali Phú Mỹ).

Hình 8: Bón phân cho vườn tiêu đạt năng suất cao.

Hình: Bón phân cho vườn tiêu đạt năng suất cao.


Từ năm thứ 4 trở đi, cây tiêu đã cho thu hoạch, bón phân cho một nọc như sau (kg):

Cách bón: Xới nhẹ phá váng sâu 2 cm, rải phân hóa học rồi lấp nhẹ cho kín phân.

Bón phân, vun gốc cho tiêu

Hình: Bón phân, vun gốc cho tiêu


  1. THU HOẠCH
  • Hồ tiêu được thu hoạch mỗi năm hai lần. Muốn có hồ tiêu đen, người ta hái quả vào lúc xuất hiện một số quả đỏ hay vàng trên chùm, nghĩa là lúc quả còn xanh; những quả còn non quá chưa có sọ rất giòn, khi phơi dễ vỡ vụn, các quả khác khi phơi vỏ quả sẽ săn lại, ngả màu đen. Muốn có hồ tiêu trắng (hay hồ tiêu sọ), người ta hái quả lúc chúng đã thật chín, sau đó bỏ vỏ. Loại này có màu trắng ngà hay xám, ít nhăn nheo và ít thơm hơn (vì lớp vỏ chứa tinh dầu đã mất) nhưng cay hơn (vì quả đã chín).
  • Bên cạnh hai sản phẩm nói trên, tuy hiếm hơn, còn có hồ tiêu đỏ, là loại hồ tiêu chín cây hoặc được thu hái khi rất già, ủ chín sau đó được chế biến theo cách thức đặc biệt để giữ màu đỏ của vỏ. Hồ tiêu đỏ có màu đỏ thẫm hơi ngả đen, được sản xuất tại Ấn Độ và tại huyện Chư Sê và Bà Rịa - Vũng Tàu Việt Nam. Giá trị xuất khẩu của tiêu đỏ sau khi chế biến cao hơn gấp 3 đến 4 lần so với hạt tiêu đen.

Hình 10: (A) Tiêu mang trái chín; (B) Hạt tiêu vỏ và tiêu sọ.

Hình: (A) Tiêu mang trái chín; (B) Hạt tiêu vỏ và tiêu sọ.


QUẢN LÝ BỆNH HẠI TIÊU

Bệnh héo chết nhanh (Phythopthora palmivora)

Điều kiện phát sinh, phát triển

Nấm Phythopthora palmivora ưa môi trường đất có ẩm độ cao và chua do đó dễ lây lan nhanh chóng trong điều kiện đất ngập úng, ẩm ướt. Ngoài ra, các loại nấm khác như Fusarium sp. và Pythium sp. cũng tấn công cây tiêu làm cho cây bị chết nhưng chậm hơn.

Khả năng gây hại

Nấm xâm nhập và tấn công vào cổ rễ, thân, cuống lá, cuống chùm quả, hủy hoại mạch nhựa trong thân làm cho thân bị thối nhũn. Quả, cành, lá bị héo và rụng. Diễn biến của bệnh khá nhanh chóng, nhiều khi cây chết trong vòng 7-10 ngày sau khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên trên thân lá.

Biện pháp quản lý

  • Chống úng nhanh chóng, triệt để.
  • Trị tuyến trùng và rệp sáp hại ở vùng rễ.
  • Tăng cường bón phân hữu cơ hoai mục; bón đúng, đủ, cân đối dưỡng chất.
  • Vệ sinh thông thoáng vườn tiêu, cắt bỏ các cành nhánh, cách gốc 40cm.
  • Không xới xáo trong vùng rễ trong mùa mưa.
  • Định kỳ phun và tưới gốc các loại thuốc gốc đồngRidomil Gold 68WG phun đẫm lên cây với 2-3 lần trong mùa mưa.
  • Khi trong vườn có những dây bị chết, cần nhổ bỏ, tiêu hủy, rắc vôi bột, phun thuốc.

Triệu chứng vàng lá chết nhanh trên tiêu.

Hình: Triệu chứng vàng lá chết nhanh trên tiêu.


Bệnh chết chậm (Fusarium solani và F. oxysporum)

Điều kiện phát sinh, phát triển

Rệp sáp và tuyến trùng tấn bộ rễ của tiêu trong thời gian dài, làm rễ bị tổn thương, nấm Furasium đi theo vết thương vào rễ gây hại. Khi gặp độ ẩm cao và lúc nhiệt độ thấp bệnh sẽ phát tán làm lá chuyển vàng, quả và đốt thân rụng dần rồi thối gốc. Bệnh thường xuất hiện trên những cây tiêu chăm sóc kém, bón ít phân hữu cơ, đất chua, ngập úng, bón thừa đạm.

Khả năng gây hại

Bệnh làm cho rễ non thối và chết dần, cây không hấp thụ được dinh dưỡng, sinh trưởng kém, lá vàng và rụng các đốt và rụng trái, phần mạch dẫn nhựa thân dây có màu nâu đen. Lá và đốt rụng từ dưới gốc lên ngọn. Khi bệnh nặng, toàn bộ gốc và rễ cây tiêu bị thâm đen, sau đó, cây bị chết khô. Bệnh có thể kéo dài trên 6 tháng hoặc vài năm trước khi bị hư hại hoàn toàn nên thường được gọi là bệnh chết chậm.

Biện pháp quản lý

  • Cần trị dứt điểm rệp sáp, mối, tuyến trùng.
  • Tránh làm xây xát thân tạo điều kiện cho nấm xâm nhập.
  • Thoát nước kịp thời trong mùa mưa.
  • Bón phân cân đối giữa đạm và kali, chú ý bổ sung các chất trung và vi lượng.
  • Cần phát hiện bệnh sớm, để khoanh vùng trị nhanh, đồng đều và triệt để.
  • Khi vườn cây bị bệnh cần rải vôi bột quanh vườn, rải nhiều quanh gốc cây bị bệnh.
  • Thường xuyên bón Trichoderma + phân hữu cơ hoai mục cho vườn cây để bổ sung nguồn vi sinh vật đối kháng với nấm bệnh.

Hình 2: (A) Triệu chứng vàng lá xuất hiện trên thân lá; (B) Rễ bị thối đen; (C) Nấm bệnh tấn công gây thối đen mạch nhựa cây.

Hình: (A) Triệu chứng vàng lá xuất hiện trên thân lá; (B) Rễ bị thối đen; (C) Nấm bệnh tấn công gây thối đen mạch nhựa cây.


Bệnh vàng lá virus (TIÊU ĐIÊN) 

Điều kiện phát sinh, phát triển 

Bệnh do virus gây hại. Hiện nay không có thuốc trị được. Bệnh do côn trùng môi giới, chích hút từ cây bị bệnh truyền sang (rệp, rầy xanh…).

Khả năng gây hại

  • Khảm lá không biến dạng: trên các lá bệnh trưởng thành xuất hiện triệu chứng giống như thiếu vi lượng, nhưng không bị biến dạng.
  • Khảm lá biến dạng: mép lá bị xoăn, cuốn vào trong, lá dày và giòn. Khi bị nặng lá xuất hiện các khảm đốm vàng hoặc sọc trắng do mất diệp lục.
  • Xoăn lùn: Lá tiêu nhỏ lại và biến dạng, mặt lá giòn, sần sùi. Ngọn và đốt tiêu nhỏ lại, giảm chiều cao trụ tiêu, do đó được gọi là bệnh tiêu điên.

Cây bệnh vẫn cho quả nhưng năng suất và chất lượng giảm. Hầu hết bà con nông dân chỉ để ý đến dạng tiêu điên, dạng khảm lá giống với triệu chứng thiếu vi lượng nên rất dễ nhầm lẫn khi lấy giống.

Biện pháp quản lý

  • Diệt rầy, rệp bằng các sản phẩm có hoạt chất Thiamethoxam, Pymetrozin… kết hợp với nước rửa chén hay xà phòng để làm “đường dẫn” cho thuốc.
  • Không dùng tiêu bị bệnh để nhân giống
  • Nhổ bỏ, gom đốt các cây tiêu bị bệnh nặng.
  • Dao kéo cắt tỉa cành cần khử trùng bằng cồn 900 trước khi cắt sang nọc tiêu khác.

Hiện tượng tiêu điên; (B) Lá tiêu co xoắn, biến dạng.

Hình: (A) Hiện tượng tiêu điên; (B) Lá tiêu co xoắn, biến dạng.


Bệnh thán thư (Collectotrichum gloeosporioides)

Điều kiện phát sinh, phát triển

  • Bào tử trên các vết bệnh, gặp điều kiện thuận lợi như mưa, gió, tưới nước sẽ phát tán sang lá và cây khác.
  • Bệnh thán thư phát triển mạnh khi nhiệt độ cao, độ ẩm ≥90%. Bệnh hại rải rác trong năm, ở điều kiện bón phân không cân đối, chăm sóc kém bệnh sẽ phát triển nhiều. Bệnh dễ bị nhầm lẫn với triệu chứng thiếu kali.

Khả năng gây hại

  • Nấm bệnh xâm nhập làm lá có màu nâu vàng sau chuyển sang đen. Vết bệnh hình bất định và có quầng vàng ở phía ngoài vết bệnh. Vết bệnh lan rộng làm khô lá và rụng. Bệnh thường phát sinh ở chóp và mép lá, về sau lan rộng vào trong phiến lá. Bệnh cũng lây lan sang nhánh làm khô đốt, rụng cành.
  • Nếu lây sang quả thì bệnh làm quả mới tượng bị khô và lép, còn các đốt thân thì thường ngắn lại, cây tiêu cằn cỗi nhưng nhìn bên ngoài vẫn có vẻ um tùm, ra bông ít, chùm bông ngắn, ít đậu trái.

Biện pháp quản lý

  • Chăm sóc và bón phân hữu cơ hoai mục, bón đủ và cân đối các loại phân vô cơ, đặc biệt là đợt bón phân sau khi thu hoạch.
  • Thường xuyên theo dõi vườn, khi phát hiện bệnh phun Revus Opti 440SC hay các hỗn hợp có hoạt chất (Azoxystrobin + Difenoconazole); Difenoconazole; (Matalaxyl + Mancozeb)…

Hình 4: (A) Vết bệnh thán thư điển hình; (B) Bệnh tấn công trên tán lá; (C) Vết bệnh do nấm và do phản ứng sinh lý (thiếu Kali)

Hình: (A) Vết bệnh thán thư điển hình; (B) Bệnh tấn công trên tán lá; (C) Vết bệnh do nấm và do phản ứng sinh lý (thiếu Kali)


Bệnh mạng trắng (Marasmius scandensmassee) 

Điều kiện phát sinh, phát triển

Bệnh gây hại cho hom, cành giâm trong vườn ươm. Nấm bệnh phát triển trong điều kiện ẩm độ cao, không thoát nước tốt. Nhiệt độ thích hợp cho bệnh phát triển từ 22-30oC.

Khả năng gây hại

Bệnh gây hại chủ yếu trên chùm hom mới trồng. Mạng sợi nấm mọc tua tủa trên hom làm cho hom bị chết.

Biện pháp quản lý

  • Chọn hom giống tốt, không bị bệnh.
  • Xử lý hom giống bằng dung dịch có hoạt chất (Matalaxyl + Mancozeb) trong 15 phút trước trồng. Cũng có thể phun lại bằng hỗn hợp này sau khi trồng 1-2 tuần.

Hình 5: (A) Bệnh hại trong vườn tiêu giâm cành; (B) Vườn tiêu khỏe, chăm sóc tốt.

Hình: (A) Bệnh hại trong vườn tiêu giâm cành; (B) Vườn tiêu khỏe, chăm sóc tốt.


Bệnh khô vằn (Rhizoctonia solani)

Điều kiện phát sinh, phát triển

  • Hạch nấm sống hàng năm trong đất, gặp điều kiện thuận lợi mọc ra sợi nấm để xâm nhập gây bệnh cho cây.
  • Bệnh phát triển mạnh trong mùa mưa, ẩm độ trong vườn cao, nhất là ở những vườn tiêu rậm rạp.

Khả năng gây hại

Trong điều kiện ẩm ướt, hạch nấm mọc khuẩn ty xâm nhập vào thân, cành hút dinh dưỡng và làm dây tiêu héo lá, chết thân, rụng gié. Đây là loại nấm đa đa ký chủ. Bệnh phát triển từ mặt đất nên hại chủ yếu phần tán lá gốc. Vết bệnh thường từ mép lá lan vào, loang lổ không đều, có viền nâu thẫm, khi già chuyển màu trắng xám, phồng rộp, có những hạch nấm nhỏ li ti màu trắng trên bề mặt, sau chuyển màu nâu đỏ. Trời ẩm ướt thấy trên vết bệnh có lớp tơ trắng. Bệnh nặng làm lá bị thối đen, hơi nhũn, cây sinh trưởng kém.

Biện pháp quản lý

  • Cắt tỉa lá già, bệnh, lá gốc làm thông thoáng vườn tiêu ở mùa mưa.
  • Cách ly cây tiêu bệnh.
  • Bón đầy đủ phân hữu cơ.
  • Khi bệnh chớm xuất hiện phun các thuốc gốc Hexaconazole, Cyproconazole (tuân thủ hướng dẫn sử dụng trên bao bì hay khuyến cáo của cán bộ kỹ thuật địa phương) định kỳ từ 15-20 ngày/lần.

Hình 6: Hiện tượng chết khô dây do nấm Rhizoctonia.

Hình: Hiện tượng chết khô dây do nấm Rhizoctonia.


QUẢN LÝ CÔN TRÙNG VÀ TUYẾN TRÙNG HẠI TIÊU

Tuyến trùng hại rễ (Meloidogyne incognitaRadopholus similis)

Khả năng gây hại

Tuyến trùng Meloidogyne incognita là nguy hiểm hơn cả, chúng chui vào trong rễ tạo nên các nốt sần và sống trong đó, rễ bị hủy hoại, mất khả năng hút nước và dưỡng chất, cây sinh trưởng chậm, lá vàng, rụng dần. Cây tiêu tàn lụi, xơ xác. Vết thương trên rễ còn tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập.

Vòng đời của tuyến trùng

Hình: (A) Vòng đời của tuyến trùng; (B) Tuyến trùng gây bướu rễ tiêu.

Biện pháp quản lý

  • Dùng giống kháng hay chống chịu.
  • Bón phân hữu cơ có thể làm giảm đáng kể mật độ tuyến trùng trong gốc tiêu.
  • Trồng cây vạn thọ và dùng thân xác cây vạn thọ bón vào gốc tiêu để xua đuổi.
  • Tưới Tervigo 20SSC khi mật số tuyến trùng lên cao.

Rệp sáp (Pseudococcidoe sp.)

Khả năng gây hại

  • Rệp sáp gây hại nặng trên các vườn lâu năm, vườn tạp, chăm sóc kém. Chúng thường gây hại nặng vào mùa nắng, chích hút gié bông, gié trái, ngọn non, cuống lá, đốt, thân, cành, mặt dưới lá… làm cho cây cằn cỗi, khô héo dần. Rệp tiết mật thu hút kiến và gián tiếp tạo bồ hóng làm ảnh hưởng đến quang hợp của cây.
  • Một số loài rệp sáp sinh sống và gây hại phần gốc rễ nằm dưới mặt đất, chích hút làm cho cây kiệt quệ dinh dưỡng, đồng thời tạo vết thương mở đường cho các loại nấm xâm nhập gây hại.

Biện pháp quản lý

  • Trồng tiêu tốt trên đất Bazan, đất phù sa cổ.
  • Làm đất kỹ, đất phải thoát nước tốt, hoặc vườn cần thiết kế hơi dốc.
  • Loại bỏ hom bị sâu bệnh, rệp ký sinh.
  • Cắt bỏ cành già, sâu bệnh, tược khuất, vệ sinh vườn.
  • Mùa nắng nên tưới bằng vòi phun để tẩy rửa rệp.
  • Thường xuyên kiểm tra và trừ rệp bằng thuốc Movento 150OD hay hỗn hợp (Profenofos + Cypermethrin).

Rệp sáp gây hại trên lá tiêu Rệp sáp gây hại trên rễ tiêu.

Hình: (A) Rệp sáp gây hại trên lá tiêu; (B) Rệp sáp gây hại trên rễ tiêu.


Rệp muội (Toxoptera sp.)

Khả năng gây hại

Rệp muội (rầy mềm) thường bám vào các lá non, ngọn non để chích hút làm cho cây kiệt quệ dinh dưỡng, sinh trưởng kém… Rệp muội còn tạo điều kiện cho nấm bồ hóng (mụi đen) phát triển làm hạn chế khả năng quang hợp của cây.

Hình 3: Vòng đời của rệp muội.

Hình: Vòng đời của rệp muội.


Biện pháp quản lý

  • Nếu rệp ít, có thể bắt diệt bằng tay.
  • Dùng các loại thuốc có hoạt chất Thiamethoxam, Pymetrozin, Profenofos hay hỗn hợp (Profenofos + Cypermethrin)… để kiểm soát các loại rệp muội.

Bọ xít muỗi (Helopeltis sp.)

Khả năng gây hại

  • Bọ xít chích hút trên đọt non, lá, chồi, cành hoa và trái non hút và tiết nhựa màu trắng trong, lá non bị chích co quắn, teo tóp và khó rụng. Bọ xít hại có khi khô cả chùm hoa, trái non rụng nhiều. Vết chích bị nấm phụ sinh tấn công nên có màu đen, rất dễ nhằm lẫn với bệnh thán thư.
  • Bọ xít muỗi thường xuất hiện nhiều vào sáng sớm hay chiều mát và là loài đa ký chủ.

Biện pháp quản lý

Bọ xít muỗi trưởng thành

Hình: (A) Bọ xít muỗi trưởng thành; (B) Vết bọ xít muỗi gây hại trên lá.


Bọ đầu dài đục dây tiêu (Lophobaris sp.) 

Khả năng gây hại 

Bọ đầu dài gây hại bằng cách ăn lá. Thông thường, con thành trùng, ấu trùng của chúng thường đục từ mắt dây, dây cuống hoa, ăn lá tiêu.

Biện pháp quản lý

Phòng trị bằng các loại thuốc thuộc nhóm Cúc và Lân hữu cơ như Lamda-Cyhalothrin; hay hỗn hợp (Lamda-Cyhalothrin + Cypermethrin); Profenofos hay hỗn hợp (Profenofos + Cypermethrin)

Bọ đầu dài trưởng thành hại tiêu

Hình: Bọ đầu dài trưởng thành hại tiêu.


Mối tiêu (Coptoteranes sp.) 

Khả năng gây hại

Mối sinh sống và thường tạo thành những đường hầm đất trên dây tiêu và dưới mặt đất quanh gốc tiêu để gây hại rễ. Sự phá hại rễ tiêu của mối cũng tạo nên vết thương cho nấm xâm nhiễm gây thối rễ. 

Biện pháp quản lý 

Với đường hầm đất ở trên mặt đất, cần cạo sạch rồi phun thuốc, có thể phun kép (sau ngày) bằng thuốc nhóm Cúc hay Lân hữu cơ. Với đường hầm dưới mặt đất, cần xới đất tơi xung quanh nọc tiêu sâu khoảng 10cm, rải thuốc hạt Diazinon hay Thiamethoxam rồi lấp đất và tưới nước…

Hình 6: Mối hại rễ tiêu

Hình: Mối hại rễ tiêu


Nguồn: Syngenta Việt Nam

AnBIO.vn


Bài viết cùng danh mục:

Viết Bình luận