TRONG PHẦN NÀY…

Ở vườn ươm hoặc trung tâm làm vườn địa phương, bạn có thể hoa mắt trước hàng dãy dài những loại cây bày bán ở đó. Làm thế nào để tìm ra loại cây phù hợp cho khu vườn của bạn? Lúc nào bạn cũng có thể nhờ nhân viên ở đó tư vấn về vấn đề này, nhưng không may là ngay cả sau khi được tư vấn, lắm lúc bạn vẫn thấy mông lung. Trong phần này, tôi sẽ đưa ra một số định hướng cơ bản để bạn có thể tự mình tìm hiểu.

Nếu bạn muốn tự trồng cây cung cấp thực phẩm cho mình, đây là phần bạn cần đọc. Từ cây ăn quả và cây rau củ cho đến các loại cây lấy hạt và rau gia vị, tự trồng chúng – Dù trồng  trong vườn hay trong chậu – có nghĩa là bạn đang bắt đầu cắt giảm lượng mua từ cửa hàng rau quả mỗi tuần một ít.

Phần này cũng giải quyết những vấn đề liên quan đến bãi cỏ. Với tất cả những vấn đề về nước hiện nay, bãi cỏ ‘’ truyền thống ‘’ gần như là một từ thật bán bổ! Nếu bạn cũng thích một thảm cỏ trước nhà giống tôi, tôi sẽ chỉ cho bạn cách để tạo một bãi cỏ mà vẫn bền vững.

Nếu bạn không có đủ không gian cho một bãi cỏ và cho cả một khu vườn, thì chậu hoặc các loại bồn nhựa khác là giải pháp thay thế tuyệt vời. Tuy nhiên, cây trồng chậu có một vài nhu cầu đặt biệt và trong phần này, bạn sẽ học cách chăm sóc chậu và cây trồng chậu, thậm chí cách trồng vườn treo, hoặc xa hơn nữa là chăm sóc vườn cộng đồng địa phương.

Chương 11

Lựa chọn cây trồng bền vững

Để trở thành một người làm vườn bền vững, bạn cần biết rõ về những loại cây bền vững, thường là loại tự điều chỉnh nhu cầu nước. Trong chương này, tôi sẽ giải thích ý nghĩa thực sự của cụm từ này và sự khác nhau giữa cây chịu hạn và cây tự điều chỉnh nhu cầu nước. Hãy nhớ nhớ rằng, khí hậu là yếu tố quyết định loại cây bạn nên hay không nên trồng trong vườn, chứ không phải các trào lưu hoặc chương trình truyền hình hay tạp chí về làm vườn.

Tôi cũng sẽ giới thiệu về trồng vườn thân thiện với môi trường, hay trồng vườn thích nghi với khí hậu, vốn cũng gần giống trồng vườn thích nghi với lượng nước, tuy có hơi khác một chúc. Thực chất của điều này là bạn hiểu rõ điều kiện khí hậu hiện tại ở khu vực của mình, chứ không phải lịch sử khí hậu trước đây hay dự báo khí hậu tương lai, rồi tự điều chỉnh theo sự luân chuyển của các mùa và những biến đổi của cây trồng trong những mùa khác nhau.

Một khu vườn thận thiện với môi trường là một khu vườn được thiết kế và trồng các loại cây phù hợp với thổ nhưỡng, khí hậu, lượng nước sẵn có và tất nhiên là phù hợp với vị trí của vườn. GIải pháp hợp lí là trồng nhiều cây bản địa nhất có thể, kể cả các loại cây biểu tượng của khu vườn hoặc quốc gia nếu bạn ở đúng trong vùng của những loài đó. Cây bản địa thích nghi một cách tự nhiên với môi trường gốc gác của chúng, và tất nhiên sẽ cung cấp chỗ ở và thức ăn cho các sinh vật bản địa.

Cây chịu hạn là gì? Thử trồng cây thân thiện với môi trường

Úc là lục địa của người ở khô hạn nhất thế giới và những trận hạn gần đây ở nhiều khu vực đã buộc ngay cả cư dân đô thị phải nhìn nhận tầm quan trọng của việc không sử dụng nước phung phí. Những vùng khác trên thế giới có thể có nhiều nước hơn, nhưng điều đó không có nghĩa là bạn được dùng lãng phí. Bạn luôn phải ý thức về lượng nước thực tế mình đang có; trời mưa không có nghĩa bạn được coi nguồn cấp nước như một thứ hiển nhiên.

Tuy nhiên, không phải ai cũng sống trong vùng đang xảy ra hạn hán, trên thực tế, một số nơi lại thường xuyên ẩm ướt! Có Lẽ đã đến lúc chúng ta bỏ đi những khái niệm cây ‘’chịu hạn’’ và cây ‘’tự điều chỉnh nhu cầu nước‘’, mà chỉ cần nói một cách đơn giản là chúng thân thiện với khi hậu, phù hợp với mọi khía cạnh của môi trường và khí hậu trong khu vực. Bằng cách tìm hiểu về loại cây thích hợp nhất nơi sinh sống của mình, bạn có thể tạo ra một khu vườn tuyệt đẹp, khoẻ mạnh, năng suất và thân thiện với khí hậu.

Đánh giá nhu cầu nước của cây

Nếu khu vực của bạn có lượng mưa thấp, bạn cần tìm kiếm những loại cây chịu được môi trường đó. Điều gì khiến một cái cây được xếp vào loại tự điều chỉnh nhu cầu nước hoặc loại chịu hạn, và ý nghĩa thực sự của những thuật nhữ này là gì?

>> Cây tự điều chỉnh nhu cầu nước là những loài cây sau khi bén rễ có thể sống bằng lượng mưa tự nhiên ở một khu vực cụ thể, dù là 30mm hoặc 1.000mm mà không cần tưới bổ sung. Vì vậy, một loại cây được xem là tự điều chỉnh nhu cầu nước và bền vững ở khu vực của bạn có thể là một thảm hoạ thật sự ở đầu kia của đất nước.

>> Cây chịu hạn có yêu cầu về nước thấp hoặc rất thấp sau khi bén rễ. Thuật ngữ chịu khô cũng mang ý nghĩa tương tự. Hãy ngẫm nghĩ về sự khác biệt tinh vi giữa loài này và loài trên.

Một mặt khác, cây ưa khô, là loài cây mang sức sống bền bỉ có thể trụ vững ở vùng sa mạc. Hãy nghĩ đến cây xương rồng! Đừng nhằm cây chịu hạn với cây ưa khô. Chắc chắn chúng sẽ tươi tốt trong khu vườn của bạn vào mùa khô, nhưng nếu bạn sống ở nơi có mưa theo mùa và vườn xương rồng không được thoát nước tốt, bạn sẽ gập phải tình trạng cây bị thối.

Rất nhiều khu vườn trồng cây chịu hạn gặp trình trạng cây trồng tuyệt đẹp khi trời khô, nhưng khi mưa xuống chúng bị ngập chìm trong nước. Cây chịu hạn thường ghét bị úng rễ ( rễ bị úng nước ) và khi bị như vậy chúng sẽ chết. Nếu bạn muốn trồng những loại cây này nhưng lại sống ở vùng  có lượng mưa cao, có thể bạn cần thiết kể thảm vườn nâng cao cùng hệ thống thoát nước để cây không bị úng nước. Hãy nhớ rằng nước không phải yếu tố duy nhất cần cân nhắc trong một khu vườn bền vững và thân thiện với khí hậu.

Một số cây được bày bán ở trung tâm làm vườn hoặc vườn ươm có thể không phù hợp với khu vực của bạn. Có thể nhiều cây được dán nhãn với hàng chữ in đậm ‘’cây chịu hạn’’ , ‘’ cây tự điều chỉnh nhu cầu nước‘’ hoặc thậm chí ‘’cây sống bằng nước tái chế’’ . Bạn cần suy nghĩ xem những tuyên bố đó thật sự có ý nghĩa gì đối với khu vườn của mình. Một cái cây được gắn mác ‘’ sống bằng nước tái chế’’ nghe thì có vẽ hay ho, nhưng đó là là loại nước tái chế nào? Có phải là nước xám không? Và cây ‘’ chịu hạn’’ hay cây  ‘’ tự điều chỉnh nhu cầu nước ‘’ quả sẽ chịu được hạn hán nghiêm trọng hay chỉ sống tốt vào mùa khô?

Ngày nay, những bàn luận xung quanh việc sử dụng nước thông minh có thể khiến bạn dể dàng quên rằng mọi loài cây đều cần nước. Nếu muốn một khu vườn không cần chúc nước nào, tốt nhất bạn nên mua cây nhựa! Nhưng cả cây nhựa thi thoảng cũng cần nước để rửa trôi bụi bẩn. Hầu hết các loài cây đều cần chúc nước mới bén được rễ, nhưng nếu bạn lựa chọn khôn ngoan thì sau đó chúng sẽ tự xoay sở khá tốt khi được trao quyền tự quyết, chẳng hạn như trong điều kiện lượng mưa vừa phải.

Một số loại cây cần nhiều nước hơn các loại khác. Khi tìm cây tự điều chỉnh nhu cầu nước hoặc cây chịu hạn, cần hiểu những điều này thực chất có ý nghĩa ra sao tại khu vực của mình. Mưa đều đặn hằng tuần có thể là điều bình thường ở địa phương của bạn, và khi ấy một tháng không mưa đã được xem là hạn hán; trong khi đó, ở nơi khác, trời không mưa hàng tháng là chuyện bình thường. Chỉ cần nhớ rằng đừng tìm hiểu lượng mưa trong quá khứ để đánh giá thế nào thế nào là bình thường và thế nào là bất thường ở hiện tại; thời đại đang thay đổi và cách thực hành làm vườn cũng cần thay đổi theo.

Nếu chưa làm như vậy, bạn cần từ bỏ ý nghĩ rằng chỉ cần tưới nước là có thể trồng bất cứ cây gì bạn thích vào bất cứ lúc nào bạn thích. Bạn cần dừng phụ thuộc vào lượng nước ngọt quý giá để duy trì khu vườn. Thế hệ người làm vườn trước kia đâu có hệ thống phung hàng loạt cùng ống nước với vòi phun kích hoạt.

Sự thật là ông tôi từng quản lý một khu vườn xa hoa với những thảm cỏ mượt mà cùng một dải hoa vô cùng rực rỡ. Khu vườn tráng lệ này không chỉ là một nơi thư giãn xanh mát vào mùa hè nóng bức ở New South Wales mà còn cung cấp đủ trái cây và rau cho một gia đình bảy người, cùng một ít dôi dư để trao đổi với hàng xóm. Toàn bộ được tưới bằng nước bồn.

Chuyển sang làm vườn thân thiện với khí hậu

Lời khuyên tốt nhất tôi có thể đưa ra cho những người làm vườn đang cố gắn tìm hiểu thế nào là tự điều chỉnh nhu cầu nước hoặc chịu hạn là hãy nghĩ theo hướng thích nghi với khí hậu hay thân thiện với khí hậu, mà những cụm từ này cũng hay hơn hẳn.

Mỗi khi tìm cây cho khu vườn bền vững thân thiện khí hậu, bạn cần tự vấn hoặc hỏi nhân viên vườn ươm địa phương hai câu hỏi đơn giản sau:

>> Cây này có thích hợp với môi trường và khí hậu ở địa phương của tôi không?

>> Cây này có phải là cỏ dại ở khu vực của tôi không?

Bỏ thời gian tìm hiểu những điều đơn giản này nghĩa là bạn đang đi đúng hướng trong công cuộc kiến tạo một khu vườn bền vững thân thiện với khí hậu. Đáng tiết là nhiều loại cây trong trong một số vườn ươm hoàn toàn không phù hợp với khí hậu ở địa phương bạn, và người làm vườn chọn mua chúng chỉ bởi vì chúng được bán ở đó và trông đẹp mắt, chứ không hề cân nhắc xem chúng có phù hợp với môi trường và khí hậu ở chỗ họ hay không. Một số cây khác sống khoẻ đến mức có nguy cơ thành cỏ dại và lấn ác các loài khác, đặc biệt là thực vật bản địa.

Để trở thành người làm vườn bền vững thân thiện với khí hậu, hãy làm quen và tìm hiểu khí hậu ở nơi bạn sống . Khí hậu bao gồm gió, thời gian chiếu sáng và cường độ ánh sáng mặt trời. Tìm hiểu trữ lượng và chất lượng nước trong vùng, trong vùng có sương giá hoặc tuyết rơi không, lượng mưa ước tính là bao nhiêu và thời điểm mưa là khi nào. Và đừng quên tìm hiểu cả loại đất.

Tiếp đó, xác định hướng phát triển cho cây trồng trong vườn. Có thể bạn cần cây để tạo rào chắn và hình thành một vùng vi khí hậu để bảo vệ cây khác khỏi gió hoặc nắng. Có thể bạn sống trong vùng nhiệt đới nên cần những loại cây vẫn lớn mạnh qua mùa khô hạn dài, và đến mùa mưa lại chịu được những cơn mưa lớn cùng điều kiện nóng, ẩm. Những loại cây chỉ nẩy mầm hay trổ hoa trong điều kiện sương giá mùa đông sẽ không thể chịu được khí hậu đó!

Để trở thành người làm vườn bền vững thân thiện với khí hậu, bạn cũng cần suy nghĩ cẩn trọng về thời điểm trồng cây. Bạn cần cho cây bén rễ khi có sẵn nước tự nhiên để không cần tưới bổ sung. Điều này không chỉ giúp bảo tồn nước mà còn tiết kiệm cho bạn nhiều công sức

Vào năm 2007, Hội đồng thành phố Gold Coast ở ban Queensland đã giới thiệu Đề án Tặng cây Miễn phí để Phủ xanh Thành phố, theo đó cây được tặng miễn phí cho các trường học và người dân để trồng trong các vườn gia đình, trường học và khu cảnh quan đường phố. Nhưng cây chỉ được phát vào đầu năm khi có lượng mưa thích hợp để giúp chúng bén rễ. Quả là một nước đi rất thông minh.

Bất kể bạn sống ở đâu, việc bạn cân nhắc thận trọng và lựa chọn loại cây thích hợp cho khu vườn bền vững thân thiện với khí hậu của mình sẽ không chỉ tạo ra thiên đường cho bạn và gia đình, mà còn là thiên đường cho chim, côn trùng, động vật, nấm và vi sinh vật địa phương- tất cả cùng hớp sức giúp cho hành tinh cân bằng và khoẻ mạnh.

Lựa chọn cây trồng thân thiệu với môi trường

Khi bạn đang cố gắng quyết định chọn cây cho khu vườn của mình, nên chăn bạn hãy dạo một vòng quanh khu phố. Xem thử loại cây nào đang tưới tốt, loại cây nào phát triển mạnh mà không cần tưới nước bổ sung. Dù ở đâu bạn cũng sẽ trông thấy những khu vườn, ở công viên công cộng hoặc ở nhà riêng, có cây cối lớn khoẻ chỉ nhờ vào lượng mưa tự nhiên, hoặc trong một số trường hợp với lượng nước tưới tối thiểu. Và chính bạn cũng có thể tạo ra một khu vườn bền bỉ, thích nghi tốt với lượng nước, hay nói cách khác, thích nghi với khí hậu.

Quốc hoa khoe sắc

Một ý tưởng thú vị và đậm tinh thần yêu nước là trồng thêm loài hoa biểu tượng của địa phương trong khu vườn bền vững của bạn tất nhiên là nếu loại cây đó phù hợp với điều kiện cụ thể của bạn.

Hãy dành thời gian tìm hiểu về các loài cây như thế nhé. Biết đâu bạn lại khám phá được thêm nhiều điều mới mẻ.

Khai thác nguồn cung sinh thái hoặc khai thác nguồn cung địa phương

Khi tìm những loại cây địa phương cho khu vườn bền vững – nghĩa là những loại cây có nguồn gốc từ vùng bạn sinh sống – hãy quan tâm đến những cây được trồng từ hạt giống hoặc cành chiết của cây địa phương. Ở New Zealand, cách làm này được gọi là khai thác nguồn cung sinh thái; ở Úc là khai thác nguồn cung địa phương.

Những loài cây đã phát triển qua hàng ngàn năm ở những vùng khác nhau, mặc dù thuộc cùng một giống hoặc loại, vẫn có những khác biệt nhỏ tuỳ theo từng vùng. Ví vụ, ở bang Victoria, hình dáng của cây Banksia marginata vùng ven biển và cùng loài cây này trong đất liền khá giống nhau, nhưng hãy thử trồng loài trong đất liền trên một vách đá lộng gió thâu tóm toàn bộ sức gió từ Nam Đại Dương, bạn sẽ thấy nó trông mới hạnh phúc làm sao! Việc khai thác nguồn cung địa phương hay khai thác nguồn cung sinh thái giúp giúp duy trì sự đa dạng gen di truyền của cây bản địa và chọn đúng loại cây sẽ phát triển mạnh trong khu vườn của bạn.

Cây bản địa có thể là cỏ dại! Kinh nghiệm thương đau điển hình là ở Úc, cây keo Cootamundra là một loài ‘’ vượt rào ‘’ khỏi những khu vườn và lan ra ngoài phạm vi tự nhiên của chúng với tốc độ chống mặt. Quanh khu vực Wllington ở New Zealand, cây pohutakawa ( Metrosideros excelsa) thức sự có nguy cơ trở thành loại cây dạy cho môi trường. Cây bản địa không có nghĩa là loài cây tốt. Khi khí hậu thay đổi, một số cây bản địa ưa thích của bạn  có thể biến thành cỏ dại trong tương lai. Vì vậy hãy luôn cảnh giác.

Lựa chọn và chăm sóc cây trồng

Những loài cây tự điều chỉnh nhu cầu nước giỏi nhất đã tự thích nghi theo thời gian và có khả năng giữ lại lượng nước quý giá trong thời kỳ khô hạng và đang tìm kiếm những cây tự điều chỉnh nhu cầu nước thì dưới đây là một vài đặc điểm cần chú ý hoặc hỏi vườn ươm:

>> Lá dày, mọng

>> Lá bóng, màu xám hoặc có lông

>> Lá mọc thẳng đứng, tránh ánh nắng trực tiếp

>> Bộ rễ cấm sâu chứ không mọc nông trên bề mặt

>> Hàm lượng dầu cao, vì những loại cây này không cần nhiều nước

>> Có khả năng sản xuất rất nhiều hạt để cung cấp cây thay thế nếu cây mẹ bị chết vì hạn hán ( tuy nhiên, hãy cẩn thận vì đây là một trong những yếu tố có thể khiến một loại cây trở thành cỏ dạy).

Ở bất kỳ vùng nào, việc nhóm các cây có nhu cầu giống hoặc tương tự nhau đều quan trọng. Điều này cho phép bạn tưới nước và chăm bón mỗi nhóm với liều lượng và mức độ đồng đều. Mỗi khi ra vườn, bạn hãy loại bỏ mọi loài cỏ dại – hầu hết các cây trồng đều ghét sự cạnh tranh – và điều này áp dụng cho cả cây bản địa.

Dưới đây là một số lời khuyên để trồng cây ở những vùng nắng nóng, khô hạn:

>> Nếu cần tạo thảm vườn, bạn đừng trải đất lên trên mà hãy trộn nó vào đất hiện có.

>> Nếu có cây cần ưa nắng, hãy đảm bảo điều kiện đó cho cây.

>> Hầu hết các cây bản địa Úc đều không chịu được ngập úng, vì vậy đừng tưới quá nhiều nước; đôi khi hãy để gốc cây khô triệt để.

Sử dụng lớp che phủ hữu cơ hoặt vô cơ như các granite hoặc sỏi, hay cây trồng che phủ mặt đất.

>> Chỉ cắt tỉa qua sau khi cây ra hoa, hầu hết các loài cây ở những vùng như vậy không ưa thích bị cắt tỉa quá nhiều.

Yếu tố quan trọng nhất khi chọn cây là vùng xuất xứ cụ thể của chúng và khả năng chúng thích ứng với khí hậu nơi bạn sống. Do nguồn gốc xuất xứ, có những cây đã quen với thời tiết hè ẩm ướt, trong khi những cây khác lại thích nghi với mùa hè khô ráo.

Đối với cây có nguồn gốc từ vùng đất màu mỡ và khí hậu phong phú, hãy làm theo những gợi ý sau:

>> Nhiều loài cây bản địa thích đất giàu chất hữu cơ.

>> Không trồng cây vào những ngày nắng nóng hay nhiều gió.

>> Che phủ tốt để giữ ẩm, đặc biệt là ở những khu vực khô hơn.

>> Một số loại cây thích được cắt tỉa mạnh tay, số khác thì không. Hãy tìm hiểu nhu cầu cắt tỉa của từng loại cây bạn trồng.

Điều tối quan trọng cần nhớ khi bạn bắt đầu phủ kín một khu vườn là: Lựa chọn tốt nhất là trồng cây bản địa đã thích nghi với đúng các điều kiện ở khu vực của bạn.

Trích "Làm vườn bền vững for dummies" Tác giả: Donna Ellis